‘John Coltrane speelde in tongen’, zei een van zijn medemuzikanten over de vijftig jaar geleden overleden saxofonist. Zijn het Coltrane’s initialen waardoor zijn bewonderaars hem bovenmenselijke vaardigheden toeschrijven?
De verwijzing naar ‘het hogere’ komt in Coltrane’s geval niet uit de lucht vallen: na jaren sappelen als jazzmuzikant kickte hij in 1957 af van de geestverruimende middelen en voelde hij zich als herboren. Coltrane zag het als Gods genade dat het hem vervolgens lukte zijn hoofd helder te houden. Paradoxaal genoeg had John Coltrane (1927-1967) onder invloed van alcohol en heroïne tamelijk traditioneel gespeeld. Weliswaar opvallend goed en zeker, maar nog allerminst zo bevlogen als in de jaren daarna. Na zijn ‘bekering’ studeerde hij nog intensiever op zijn instrument dan hij daarvoor al deed. Zijn echtgenote Alice zorgde ervoor dat niemand Coltrane stoorde tijdens diens urenlange toonladdersessies.
Toen John Coltrane een eigen band oprichtte in 1959, had hij als muzikant naam gemaakt bij Miles Davis. Hij speelde mee op het meest verkochte jazzalbum Kind of Blue (1959), waarop voorzichtige vooruitwijzingen zijn te horen naar zijn latere vrije improvisaties. Met een vaste groep muzikanten begon hij begin jaren zestig aan het grootste muzikale avontuur van de jazz. Pianist McCoy Tyner legde solide blokakkoorden neer waarop Coltrane zijn steeds verder uitdijende solo’s (soms langer dan een uur) stapelde. Drummer Elvin Jones was de stuwende, nimmer verzakende motor achter Coltrane. Bassist Jimmy Garrison had de belangrijke taak ervoor te zorgen dat de anderen het spoor niet bijster raakten als de bandleider solerend op leek te stijgen van de aarde.
Chasing Trane, over het leven en het werk van de grote jazzvernieuwer, toont interessant archiefmateriaal. In deze documentaire (te zien op Netflix) komen verschillende liefhebbers van zijn werk aan het woord. Een van hen is de saxofonist wiens carrière een geheel andere richting insloeg: Bill Clinton. ‘John Coltrane bereikte hoogten waar gewone stervelingen niet konden komen,’ aldus de voormalige Amerikaanse president. De door John Scheinfeld gemaakte film volgt Coltranes carrière op de voet: Coltrane die musiceert tijdens zijn dienstplicht bij de marine, de samenwerking met Charlie Parker, Dizzy Gillespie en Miles Davis, maar richt de focus vooral op de periode van Coltranes ‘spirituele ontwaken’. Aan het woord komen de muzikanten Wynton Marsalis, Sonny Rollins, zoon Ravi Coltrane, Carlos Santana, Wayne Shorter en McCoy Tyner.
Coltranes interessantste album is A Love Supreme, een vierdelige, aan God opgedragen suite, die in 1965 verscheen. Het door Rudy van Gelder geproduceerde album klinkt afgewogen, intens en krachtig. De plaat is een geconcentreerde uitbarsting van verwondering en ontzag voor de Schepper en het universum. De tekst van ‘Psalm’ was Coltranes credo: ‘God is all / Help us to resolve our fears and weaknesses / In you all things are possible / Thank you God.’
A Love Supreme leverde een grote schare bewonderaars op, maar daarna nam de waardering af. Coltrane bleef zichzelf zo vernieuwen dat pianist McCoy Tyner en drummer Elvin Jones hem niet meer konden volgen. Coltrane passeerde zo veel muzikale grenzen dat vrijwel niemand meer in staat was te horen wat hij bedoelde. Inmiddels was hij begonnen aan zijn laatste traject. Leverkanker trok de energie uit zijn lichaam en uiteindelijk overleed hij op 40-jarige leeftijd op 17 juli 1967.
Gelijktijdig met het uitkomen van de documentaire verscheen het verzamelalbum The Atlantic Years: In Mono. Hierop staan gedigitaliseerde versies van oorspronkelijke opnames. Veel originele mastertapes zijn verloren gegaan bij een brand, maar het materiaal dat overbleef is zonder meer de moeite waard.
In Mono laat John Coltrane’s ontwikkeling horen zonder poespas: van de aanstekelijke rhythm and blues-saxofonist tot de visionaire virtuoos die zijn publiek in achterliet in verwarrende verbijstering.