Een van de beste concerten ooit in Nederland gegeven is het optreden van de Amerikaanse tenorsaxofonist Sonny Rollins (1930) op de Arnhemse Academie voor Beeldende kunst in 1967. ‘Het was een muzikale eruptie die nooit eerder was vertoond en die waarschijnlijk ook nooit meer zal plaatsvinden,’ aldus saxofonist en jazz promotor Hans Dulfer. Radiopresentator en jazzkenner Michiel de Ruyter (1926 – 1994) nam vanuit de zaal de muziek op. Kopieën daarvan circuleerden jarenlang onder jazzliefhebbers als het bewijs dat op Nederlandse bodem iets bijzonders had plaatsgevonden.

Het Nederlands Jazz Archief verzamelt sinds 1980 alles wat belangrijk is op het gebied van de jazzgeschiedenis. Niemand hield rekening met de mogelijkheid dat er meer en betere opnames bestonden van de concerten die Sonny Rollins in mei 1967 gaf met zijn Nederlandse begeleiders drummer Han Bennink (1942) en bassist Ruud Jacobs (1938 – 2019). NJA onderzoeker Frank Jochemsen stuitte drie jaar geleden echter op een geluidsband waarop een saxofonist te horen was met het onmiskenbaar monumentale geluid van Sonny Rollins. De enige informatie op de doos luidde: ‘NCRV-opnames’. Jochemsen nam contact op met Ruud Jacobs en vroeg: ‘Is dit jullie trio?’ De vorig jaar overleden bassist antwoordde bescheiden: ‘Ik denk het niet, zo goed speelde ik toen nog niet.’

Bennink, Rollins and Jacobs
Bennink, Rollins en Jacobs

Maar Han Bennink wist na enkele seconden genoeg: ‘Dit zij wij. De NCRV maakte opnames van ons.’ Pianist en presentator Pim Jacobs (1934 – 1996) blijkt destijds een studiosessie geregeld te hebben, maar deze lange stukken zijn nooit door de radio uitgezonden. Jochemsen speurde door en vond nog meer interessant materiaal zoals een Tv-opname vanuit de Loosdrechtse Go-Go Club.

Jochemsen realiseerde zich dat hij goud in handen had. Zonder toestemming van Sonny Rollins kon hij echter niets beginnen met dit materiaal. Tot zijn opluchting reageerde de saxofonist in ruste enthousiast: ‘Han Bennink en Ruud Jacobs waren fantastische begeleiders die me perfect aanvoelden en aanvuurden. We zaten op dezelfde golflengte, het was bijna een spirituele ervaring.’ Rollins zegde een op stapel staande release van een ander live-album af en haalde het Amerikaanse Resonance Records over om de Dutch concerts uit te brengen. Uiteindelijk is het een samenwerkingsproject geworden tussen het Amerikaanse label en het NJA. Rollins in Holland verscheen als driedubbelelpee en dubbel-cd, inclusief een honderdpagina’s tellend boekwerkje met prachtige foto’s en ooggetuigenverslagen.

Before the show
Voor aanvang van de show

In de jaren zestig vond een scheiding der geesten plaats in de jazz. Han Bennink voelde zich aangetrokken tot de nieuwe, avant-gardistische improvisatiemuziek, Ruud Jacobs had meer verwantschap met traditionele jazz. De muzikale uitersten vonden elkaar echter in hun liefde voor Sonny Rollins. Rollins en John Coltrane (1926 – 1967) waren destijds de twee saxofoongiganten. Coltrane was de weg van de vrije jazz ingeslagen. Rollins ontwikkelde een eigen stijl, die bestond uit jazz met Caribische invloeden. Stevig blazend volgde Rollins de melodie, maar strooide aanstekelijke, ritmisch gespeelde bas- en akkoordnoten door zijn improvisaties. Rollins werkte het liefst met bas en drums, zodat hij alle ruimte kreeg om alles uit een improvisatie te halen. Hoe beter de ritmesectie, hoe dichter hij het kookpunt wist te naderen. Bennink en Jacobs ontmoetten Rollins vlak voor hun eerste optreden, tijd om te oefenen was er niet. Rollins gaf met de woorden: ‘Let’s go,’ het startsein en het trio zat meteen op het juiste spoor. De Arnhemse zaal veranderde geleidelijk in een muzikale hogedrukpan. De 36-jarige Rollins kreeg dankzij de energiek drummende Bennink en de stuwende, volle bastonen van Jacobs vleugels. ‘Ik kon wel janken,’ zei Bennink na afloop. Jacobs vertelde jaren later dat hij nooit meer zo’n bijzondere muzikale ervaring had gehad.

Een cd of LP is hooguit een zwakke afspiegeling van het moment, maar Rollins in Holland is hoe dan ook een waardevolle aanvulling op het oeuvre van de 90-jarige ‘Saxophone Collossus’. Al is het maar omdat Sonny Rollins tussen 1966 en 1972 geen andere albums heeft gemaakt.

Rollins in Holland

Sonny Rollins – Resonance Records / NJA

‘Tune Up’ (VARA Studio 5, Hilversum, the Netherlands, May 5, 1967):