Twee decennia geleden verslond ik de fenomenale Shakespeare-biografie Will in the World van Stephen Greenblatt en ik besloot dit boek nogmaals uit de kast te trekken. De eerste verrassing was de handtekening van de auteur in het boek. Dat was waar ook: ik had destijds een lezing van hem bijgewoond in het John Adams Institute. In de tussentijd las ik verschillende andere Shakespeare-studies maar geen ervan maakte zoveel indruk als die van Greenblatt, de biograaf die met zoveel inlevingsvermogen vierhonderd jaar terug in de tijd was gereisd.
Het levensverhaal van de Engelse toneelschrijver raakte me deze keer nog meer dan in 2004. Naarmate mijn kennis over Shakespeare toenam, groeide ook mijn liefde en mijn bewondering voor de toneelschrijver en dichter. Mijn eerste voorstelling, Richard III, zag ik als student in Groningen in de nok van de schouwburg, de goedkoopste plek. The Royal Shakespeare Company bezocht in de jaren negentig bij hoge uitzondering het continent. Ik had me onvoldoende voorbereid en hoopte dat het wonder zich vanzelf zou voltrekken. Veel meer dan: ‘a horse, a horse, my kingdom for a horse’ is me van die voorstelling dan ook niet bijgebleven.
Tien jaar later in Stratford-upon-Avon was dat heel anders. Ik zag met eigen ogen hoe een bus vol met toeristen stopte voor een onopvallend grasveldje. De bus stroomde leeg en de passagiers begonnen massaal het betreffende perkje te fotograferen. Nieuwsgierige wierp ik een blik op een verklarend tekstbordje en las dat Shakespeare op deze plek zijn New Place had laten bouwen toen hij als gefortuneerd man terugkeerde uit Londen. De laatste bewoner was de loerende toeristen echter zo zat dat hij de dure woning af had laten breken.
Naast talent speelde ook toeval een rol in het leven van Shakespeare. William was de eerste van zijn familie die leerde lezen en schrijven. Zijn vader en moeder plaatsten een kruisje als handtekening. Stel je voor dat William nou eens niet naar school was gegaan. Uiteindelijk trok hij naar Londen en belandde als acteur bij een theatergezelschap tijdens de hoogtijdagen van het door koningin Elizabeth hogelijk gewaardeerde toneel. Hij had geen universitaire opleiding gevolgd, daar had zijn vader de middelen niet voor. Toch schreef hij briljante toneelstukken en gedichten waarmee hij tijdgenoten met academische titels als Christopher Marlowe en Thomas Watson wist te overvleugelen.
In de zomermaanden drommen duizenden bezoekers in Shakespeares geboorteplaats zowel binnen als buiten samen om van zijn stukken te genieten. In een volgepakt theater was ik getuige van een adembenemende uitvoering van Hamlet waarvan ik inmiddels hele delen uit mijn hoofd kende. De hoofdrolspeler liep tijdens een van zijn befaamde monologen met de schedel van de vroegere nar Yorick in de hand naar de rand van het podium. Hij liet zijn ogen langs de rijen gaan waar een internationaal gezelschap Shakespeare-liefhebbers ademloos toekeek en sprak vervolgens de woorden: ‘Zoek mijn dame op en vertel haar dat hoeveel lagen ze ook op haar gezicht smeert, dit uiteindelijk is wat van haar overblijft. Eens kijken of ze dan nog wat te lachen heeft.’
Door het publiek trok een collectieve huivering. Shakespeare bouwde in schitterende bewoordingen illusies op die hij met even goed geformuleerde volzinnen weer afbrak.
Shakespeare observeerde de veranderende wereld en bleef zelf op een afstand. Niemand weet wat er echt in hem omging. Hij koos voor de vluchtigheid, het vermaak en de snelheid van het theater. Gelukkig dat anderen zijn teksten hebben bewaard, zodat ook toekomstige generaties nog kunnen genieten van zijn ongeëvenaarde beschrijvingen van de tragikomedie die leven heet.