Toen Alma Schindler (1879 – 1964) trouwde met Gustav Mahler (1860 – 1911) legde hij haar een enorme beperking op: in hun huwelijk zou slechts ruimte zijn voor een componist. Het sprak vanzelf dat hij dat was, Gustav nam niet eens de moeite om haar werk in te zien. Elise Caluwaerts is de eerste zangeres die alle overgebleven liederen van Alma Mahler op een album heeft gezet. We spraken met de Vlaamse sopraan over haar fascinatie voor de vrouw die niet alleen muze was voor vele kunstenaars, maar die zelf ook verrassend sterke liederen schreef waarin de invloed van Wagner doorklinkt. In de teksten van Novalis, Rilke en Heine gaan de liefde voor God en de liefde voor het leven harmonieus samen.
Waar komt uw belangstelling voor Alma Mahler vandaan?
‘In mijn tienertijd stuitte ik per toeval op de dagboeken waarin Alma op een authentieke manier haar leven beschrijft. Ik kon bijna niet geloven dat zo’n jong meisje deze teksten had geschreven. Ze was rijp, hoogbegaafd en getalenteerd. Als kind van haar tijd vroeg ze zich af of het beter zou zijn om een kunstenaar te dienen of om zelf kunstenaar te zijn. Jaren later ontmoette ik in Londen haar kleindochter, Marina Mahler. Zij vond het leuk dat ik meer geïnteresseerd was in haar grootmoeder dan in haar grootvader. De meeste mensen willen juist graag over Gustav spreken. Marina was van mening dat de muziek van Alma Mahler onvoldoende tot zijn recht was gekomen. Via haar kwam ik aanraking met de originele partituren, waaronder het in 2018 in Amerika teruggevonden lied ‘Einsamer Gang’.
Had Gustav Mahler geen enkele interesse in de muziek die zijn vrouw had gecomponeerd?
‘Alma was zeer ongelukkig in haar huwelijk en ze begon een verhouding met de jonge architect Walter Gropius. Gustav Mahler maakte na het ontdekken hiervan geschrokken een afspraak met de beroemde psychoanalyticus Sigmund Freud. Na een sessie van zo’n drie, vier uur vroeg Gustav zijn vrouw eindelijk of hij haar muziek mocht inzien. Na het bestuderen van haar partituren schijnt hij gehuild te hebben van spijt. Hij zorgde ervoor dat haar muziek alsnog werd uitgegeven. Tijdens haar huwelijksjaren met Gustav heeft ze echter geen nieuwe composities meer geschreven.’
Na Mahlers dood hertrouwde Alma twee keer en ze emigreerde naar de Verenigde Staten. Best bijzonder dat ze toch bij haar eerste man in Wenen is begraven.
‘De naam Mahler hield ze aan ook nadat ze trouwde met Franz Werfel en Walter Gropius. Ik denk dat haar liefdes vooral te maken hadden met haar fascinatie voor de kunsten. Ze ging graag om met toonaangevende kunstenaars van die tijd. Met hen ervaarde ze een zielsverwantschap omdat ze dezelfde interesses hadden. Tijdens haar leven was ze een muze voor die mannen, voor haar eigen kunstenaarschap was de tijd nog niet rijp.’
Vindt u het belangrijk om voor het uitvoeren van een muziekstuk het leven van de componist te bestuderen?
‘Het is niet cruciaal, maar die context geeft me wel meer inzicht. Ik vind het heel interessant om te weten waar de muziek precies vandaan komt.’
Neemt het aantal vrouwelijke componisten de laatste tijd toe?
Er is zeker sprake van een inhaalslag voor muziek van vrouwen. In feite trekken we recht wat jarenlang scheef is geweest. Veel vrouwelijke composten zijn ten onrechte niet opgenomen in de canon. Met New Dutch Academy heb ik onlangs muziek opgenomen van de Nederlandse componist Josina van Boetzelaer (1733 – 1797) die ook prachtige muziek maakte.
In de zomer was u met een orkest te zien en te horen op het dancefestival Tomorrowland. Was dat een poging om klassieke muziek laagdrempeliger te maken?
‘Het was een leuk uitstapje, waarbij we voor duizenden enthousiast op en neer springende mensen speelden. Ik mag graag buiten de lijntjes kleuren, maar er gaat niets boven de klassieke kaders in een prachtige concertzaal. De waarde van zo’n unieke beleving met aandacht voor oprechte verwondering is niet te onderschatten. Niet alles in het leven draait om winst. Mensen snakken naar verdieping en verbinding. Die zijn te vinden in de kunsten en daarom moeten we die blijven koesteren.’
ALMA – Meine Seele, Complete Songs of Alma Mahler
Elise Caluwaerts & Marianna Shirinyan – Fuga Libera