De wazige beelden van de eerste mensen op de maan waren nauwelijks scherper dan de visuele ruis die een televisietoestel tijdens normale nachten produceerde. Maar de wetenschap dat mijn vader en ik rechtstreeks keken naar een reuzensprong in de menselijke evolutie maakte op 20 juli 1969 een verpletterende indruk op mij. Vijftig jaar later zijn mijn ontzag voor deze samenballing van menselijk vernuft en mijn respect voor dit ultieme voorbeeld van de kracht van samenwerking alleen maar gegroeid . Voor het aan boord stappen van een honderd meter hoog rokend explosief, gevuld met duizenden liters kerosine, vloeibare zuurstof en waterstof is een aan gekte grenzende moed nodig.
Twee keer begaf ik me naar een IMAX theater om mezelf opnieuw onder te dompelen in het meest grensverleggende avontuur uit de geschiedenis. Naar de bioscoop gaan voor een ruimtevaartfilm is doorgaans een hachelijke onderneming. Hollywoodfilms neigen vaak naar sentiment, patriottisme en kiezen eerder voor goedkope spanning dan voor serieuze waarheidsvinding. Als de mislukte Apollo 13 al zo’n typisch Amerikaanse tearjerker was, hoe gemakkelijk scoren was het dan met de heroïsche Apollo 11? In gedachten hoorde ik geplastificeerde uitvoeringen van dramatische Wagneropera’s en zag ik ideale Amerikaanse gezinnen met betraande ogen opkijken naar de Stars and Stripes.
Ik had begrepen dat de Amerikaanse vlag niet zou worden gepland in de film en dat was een gunstig voorteken. Dat die vlag tijdens het opstijgen van de maanlander omver werd geblazen kwam overigens wel in beeld. De ruimterace tussen Rusland en Amerika mag dan de directe aanleiding zijn geweest voor de maanreizen, de film First Man houdt zich verre van politiek. Het is het verhaal over Neil Armstrong, die dankzij zijn bijna bovenmenselijke koelbloedigheid geselecteerd was voor deze taak. Dat de keuze voor Armstrong een gelukkige was, bleek op het moment suprême toen hij vlak voor de maanlanding een onverwacht opduikende rots ter grootte van een flinke Volkswagen moest ontwijken, met nog net genoeg brandstof aan boord om later ook weer te kunnen opstijgen.
Armstrong liet zich zelden in de ziel kijken. Interviews hield hij af en sociale verplichtingen ontliep hij zoveel mogelijk. Tijdens de Apollo 11 missie was de kans op verongelukken vijftig procent. Armstrong kon die spanning aan, maar voor zijn gezin was het een heel ander verhaal. Dankzij de fenomenale acteerprestatie van Claire Foy maakt de kijker mee hoe het destijds geweest moet zijn voor de achterblijvers. Foy zet een magistrale Jan Armstrong neer die meelevend en meevoelend is en die collega astronautenvrouwen troost nadat tijdens een training de volledige bemanning van de Apollo 1 is verbrand in een met zuurstof gevulde testcapsule. Ze is echter ook duidelijk in de richting van Neil: ‘Ik wil dat jij de kinderen vertelt dat de kans dat ze je terugzien vijftig procent is.’ Neil en Jan Armstong verloren hun dochtertje op jonge leeftijd aan kanker. First Man slaagt erin om de stoïcijnse astronaut die zijn gevoelsleven voor zichzelf hield, menselijk te maken.
Apollo 11, mijn tweede IMAX avontuur, is een documentaire. Ruimtevaartdocumentaires leiden vaak onder het National Geographic-euvel: veel spektakel, weinig feiten, sprekende hoofden die vertellen wat je zelf net hebt gezien en overbodige spanningsopwekkende muziek. Apollo 11 houdt zich echter wonderwel aan het adagium: ‘show, don’t tell’. In the American National Archives bevinden zich honderden filmrollen en zo’n 11.000 uur aan audio-materiaal. Het is dan ook niet zo moeilijk om mooie beelden tevoorschijn te halen, wel is het de kunst om een strakke selectie te maken en die op een effectieve manier te monteren. Regisseur Todd Douglas Miller begint de 91-minuten durende documentaire met een shot waarop de honderdtien meter hoger Saturnusraket bovenop een rupsbandenvoertuig langzaam uit de hangar wordt gereden op weg naar de lanceerbasis. We zien de gedigitaliseerde beelden op groot formaat zodat de proporties van dit avontuur diep tot je doordringen. Niet alleen reizen met een raket is een waagstuk, je moet al stalen zenuwen hebben om in de lift te stappen die je naar de krappe capsule brengt waarin je met twee anderen moet plaatsnemen.
Vervolgens schiet de documentaire heen en weer tussen uitersten: Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Michael Collins (die niet afdaalde naar de maan maar die alleen achterbleef in de capsule, waar hij enige uren kon genieten van meer beenruimte) worden in hun pak geholpen. De camera komt vlakbij hun gespannen gezichten. Als we inzoomen op Armstrong zien we aan het knipperen van zijn ogen dat hij ook maar een gewoon mens is. Buiten verzamelt zich intussen een menigte van een miljoen dagjesmensen die op veilige afstand de gebeurtenissen gadeslaan. Het is alsof we teruggaan in de tijd en kunnen aanschuiven bij een gezellige picknick van met verrekijkers gewapende Amerikanen, die wel zin hebben in een verzetje. Effectief is vervolgens het shot langs de vele NASA medewerkers die een rol op de achtergrond spelen. Gezeten achter antieke beeldschermen werken honderden specialisten aan deze monsterklus. Armstrong, Aldrin en Collins zijn de acteurs in een toneelstuk waarin vele anderen hun bijdrage leveren.
De uiteindelijke maanlanding en de eerste voetstappen ontbreken niet, maar ze spreken volledig voor zichzelf. Veel uitgebreider dan destijds op de televisie zien we het opstijgen vanaf de maan en de koppeling aan het rond de maan cirkelende moederschip. Nog meer dan toen ben ik onder de indruk van dit wonderlijke samengaan van menselijk denkvermogen en het fragiele maar betrouwbare evenwicht van de zwaartekrachten van zowel maan als aarde. En dan heb ik het shot waarin onze prachtige blauwe planeet ineens tevoorschijn komt nog niet eens genoemd.
First Man en Apollo 11 brengen de menselijke droom die werkelijkheid werd magistraal tot leven.
First Man (US / Japan) film drama 141 minuten. Regisseur: Damien Chazelle. Met Ryan Gosling, Claire Foy en Jason Clarke.
Apollo 11 (US) Documentaire, 93 minuten. Regisseur: Todd Douglas Miller